Patates böcekleri obeziteye çare olabilir
Ankara Üniversitesi (AÜ) Ziraat Fakültesi Moleküler Entomoloji Laboratuvarı’nda (MOLEN) yürütülen çalışmada, patates böceklerinin yağ biriktirme ve yakma düzeneklerinin insanlardaki genlerle emsal olduğu belirlendi.
Böcekten elde edilen bir peptitin karaciğer yağlanması ve obezite üzere sıhhat meselelerinin tahliline ışık tutabileceği öngörülüyor.
AÜ Ziraat Fakültesi Bitki Müdafaa Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Umut Toprak ve takımının yaptığı çalışma, dünyanın en itibarlı bilim mecmuaları ortasında gösterilen “Proceedings of the National Academy of Sciences”ta (PNAS) yayımlandı.
MOLEN’de 2014’ten beri böcekler üzerinde çalışmalar yaptıklarını kaydeden Prof. Dr. Toprak, karaciğer yağlanması, obezite ve diyabet üzere hastalıkların birçok insanı ilgilendiren sıhhat sorunları olduğuna dikkati çekerek, bu hastalıkların tedavisinde ve evrelerinin anlaşılmasında fare, sıçan ile sirke sineği üzere modellerin kullanıldığını belirtti.
Bu canlıların, yağ biriktirme ve yakma özelliğinden çok uygulanan rastgele bir moleküle karşı reaksiyon ve durum tespiti için kullanıldığını belirten Toprak, son çalışmalarında, temel gen susturma teknolojisine çok uygun olduğu için patates böceği üzerinde araştırma yapmayı tercih ettiklerini söyledi.
“Patates böcekleri 6 ay yemeden ve içmeden, kışı toprak altında geçiriyor”
Prof. Dr. Toprak, patates böceklerinin kış uykusuna yatan canlılar olduğunu belirterek, şöyle devam etti: “Patates böceğinde kıymetli bir noktadan hareket ettik, o da bu canlıların kışın ‘hibernasyon’ dediğimiz kış uykusuna yatmalarıydı. Patates böcekleri yaklaşık 6 ay üzere bir müddette hiç yemeden ve içmeden toprak altında kışı geçiriyordu. Biz şu soruyu sorduk, ‘Acaba bu canlılar 6 ay bu süreci nasıl geçirebiliyor?’ Bunun sonucunda bilhassa daha evvelden biriktirdikleri yağların bu sürecin yaşanması ve atlatılmasındaki temel güç kaynağı olduğunu bulduk. Daha sonra yaptığımız tahliller gösterdi ki bu lipit metabolizmasıyla bağlı genlerin çok büyük bir kısmı insanlarda olduğu üzere var. Buradan da yola çıkarak, beşerler lipidi yakma noktasında sanki nerede çok başarılı olamıyor, neden karaciğer yağlanması yahut obezite üzere hastalıklara yakalanıyor diye araştırmaya başladık. Bu böcekler evvelce biriktirdikleri lipidi çok başarılı bir biçimde yaktıkları için onlar bunu nasıl başarıyor? Patates böceği çalışmamız bu manada sahiden çok büyük bir çalışmaydı.”
“Besinlerin şeker içeriği, yağlanmada dikkate alınması gereken bir parametre”
Prof. Dr. Umut Toprak, çalışmada bulunan bir başka değerli bulgunun da patates böceklerindeki şeker-yağ bağı üzerine olduğunu bildirdi.
İlk bilgilerin patates böceklerinde biriken yağların besinlerden gelip gelmediği sorusunu beraberinde getirdiğini aktaran Toprak, çalışmalarda, böceklerin besinlerdeki yağların yanı sıra şekerden alınan yağları da biriktirdiklerini tabir etti.
Patates böceklerinin patates bitkisinin yapraklarında beslenirken çok ağır ölçüde şeker aldığını kaydeden Toprak, “Bu şekeri bu ağır ölçüde lipit kullanımı ve üretimi için kullanmakta. Bu nedenle buradan çıkan sonuç, beşerde da yahut öbür göğüslü modellerde de yağ sentezinde şeker kaynak olarak kullanılabiliyor. Münasebetiyle burada besinlerin şeker içeriği, yağlanma açısından mutlaka dikkate alınması gereken bir parametredir” bilgisini paylaştı.
“Bu genlerin çalışmasıyla yağlar biriktirilip kış boyunca yakılabiliyor”
Prof. Dr. Toprak, genellikle kış mevsiminde insanların yağ oranlarındaki artıştan kilo sorunu yaşadıklarına dikkati çekti.
Ancak birçok canlı kümesinde bu yağlanmanın “hayatta kalma mücadelesi” manasına geldiğini belirten Toprak, “Patates böceğinde de bunu ispatladık. Patates böcekleri, sonbaharda ışıklanma mühletinin ve şiddetin düşüşüne bağlı olarak çok ölçüde yağlanıyor ve yağlanmanın ölçüsü tesadüf değil. Yağlanmada rol alan genler de muhakkak, bizim bulduğumuz genler. Bu genler insanlarda olduğu üzere motamot var ve münasebetiyle da bu genlerin çalışmasıyla yağlar biriktirilip kış boyunca yakılabiliyor. Bu da çalışmamızın en kıymetli çıktısıdır” bilgisini verdi.
“Obezite üzere hastalıkların art planının anlaşılması açısından önemli”
Patates böceklerinin potansiyelinin çok yüksek olduğunu vurgulayan Toprak, böceklerin yağ biriktirme ve yağ yakma düzeneklerinin anlaşılmasının insanlardaki karaciğer yağlanması ve obezite üzere sıhhat sıkıntılarının tahlilinde yahut bu hastalıkların biyokimyasal art planının anlaşılması açısından çok kıymetli olduğunu vurguladı.
Toprak, patates böceklerinin yağlanmada bir nevi “fabrika ayarında” olduğu değerlendirmesinde bulunarak, şöyle devam etti: “Özellikle yağ yakma düzeneklerinde rol alan birtakım kilit genler var ki bunların en değerlisi glukagon. Glukagon gibisi peptitler üzerinden zayıflama yahut yağ yakımı ile alakalı çok kıymetli çalışmalar yapmaktayız. Yeniden deney model hayvanların üzerinde, bunlar içerisinde fare üzere modeller de var. Hasebiyle böcekten elde edilen gibisi bir peptitin bu manada göğüslü bir modelde de yağlanmayı azaltıp azaltmadığını bu çalışmalarla ortaya koyacağız. Bu türlü bir bilginin ortaya çıkışı da büyük bir avantaj sağlayacaktır. Ön denemelerimiz şunu gösteriyor ki, direkt ağızdan uygulandığı vakit yağ yakmada kısa müddette sonuç göstermesine yönelik ümit var.”
AA
